ارتودنسی چیست؟
ارتودنسی شاخه ای از علم دندانپزشکی است که هدف آن تشخیص، پیشگیری و درمان بی نظمی‌های موجود در دندانها و صورت می باشد. اصطلاح علمی که جهت این مشکلات به کار می رود “مال اکلوژن” می‌باشد که به معنی بد جفت شدن است. درمان ارتودنسی شامل طراحی، کاربرد و کنترل ماهرانه وسایل تصحیح کننده از قبیل براکت، هدگیر، پلاک های متحرک و غیره جهت ردیف کردن دندانها و فکین و ایجاد یک صورت متناسب می‌باشد.
کودکان و بزرگسالان هر دو می توانند از مزایای درمان ارتودنسی بهره مند شوند زیرا دندانهای سالم را در هر سنی می‌توان حرکت داد و منظم نمود. اما از آنجایی که کنترل رشد و تکامل در درمان بعضی از مشکلات ارتودنسی امری ضروری می باشد، انجمن ارتودنتیست‌های آمریکا توصیه نموده است که از تمام کودکان زیر سن ۷ سال، یک معاینه ارتودنسی بعمل آید، زیرا در بعضی از موارد، هرچه درمان زودتر شروع شود، مراحل درمان آسانتر می‌گردد و در صورتی که تا پایان رویش دندانهای دائمی که رشد صورت در حال اتمام است صبر شود، تصحیح روابط دندانی فکی مشکل تر می‌شود.
عوامل به وجود آورنده مشکلات ارتودنسی چیست ؟
علل ارثی
- شلوغی دندانها
- فاصله‌های اضافی بین دندانها
- دندانهای اضافی
- فقدان بعضی از دندانها
- روابط نادرست فکی، دندانی و صورتی
علل اکتسابی
- در اثر ضربه
- مکیدن انگشت یا پستانک
- انسداد راه هوایی ناشی از بزرگی لوزه ها یا “آدنوئید”
- پوسیدگی دندان ها
- از دست دادن زودرس دندانهای شیری یا دائمی
این مشکلات نه تنها موجب نامرتبی دندانها می‌گردد، بلکه باعث ظاهر نامناسب و تکامل ناقص صورت نیز می‌شود.
زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی چیست ؟
معمولا درمان ارتودنسی کودکان زمانی شروع می‌شود که بیشتر دندانهای اصلی آنها در آمده باشد که این سن معمولا سن ۱۲ سالگی است. البته نمی توان به طور کامل و دقیق این سن را مشخص کرد به دلیل آن که در هر شخص بستگی به تعداد دندانهای اصلی رشد کرده و همچنین میزان رشد صورت و فک او دارد. درمان‌های ارتودنسی در بزرگسالان محدودیت نداشته و می‌تواند در هر سنی آغاز شود با این تفاوت که گزینه‌های انتخابی آنها محدودتر خواهد بود. از آنجایی که ارتودنسی ممکن است خطر پوسیدگی دندان را افزایش دهد، تا زمانی که بیمار بهداشت روزانه‌ی دهان و دندان خود را در حد کافی رعایت نکند نمی‌توان درمان را آغاز کرد.
چه کسانی نیاز به ارتودنسی دارند ؟
تنها متخصص ارتودنسی می تواند تشخیص دقیق دهد که بیمار نیاز به ارتودنسی دارد یا خیر. متخصص این کار را به کمک ابزار های خاصی که شامل:
- سوابق بیماری‌های دندان و استفاده از داروهای مختلف؛
- معاینه‌ی بالینی بیمار؛
- ساختن مدل های گچی از دندان بیمار
- و بررسی آن و در آخر عکسبرداری با اشعه ایکس هستند، انجام می‌دهد و در نتیجه بر این اساس برنامه درمانی را شروع خواهد کرد.
در صورتی که یکی از مشکلات زیر را داشته باشید، شما مناسب انجام درمان ارتودنسی هستید :
اور بایت:
وضعیتی است که در آن دندان های فک بالایی بسیار جلوتر از دندان هایی فک پایینی قرار دارند.
آندر بایت :
وضعیتی که دندانهای فک پایین جلوتر از فک بالا هستند و یا فک بالا خیلی عقب تر از حالت استاندارد می باشد.
کراس بایت:
بدین معناست که به طور طبیعی دندانهای فک بالا به درستی روی دندانهای فک پایین بیمار قرار نمی گیرند.
اپن بایت:
به این معناست که وقتی فک بالا و پایین روی هم قرار می گیرند، بین دندان ها فاصله وجود داشته باشد.
جابجایی خط میانی:
زمانی که خط میانی دندانهای جلویی از فک بالا، با خط میانی دندان های جلویی از فک پایین در یک ردیف قرار نگرفته نباشد.
فاصله دار بودن:
فاصله پیدا کردن دندانها به دلیل افتادن یک دندان یا دندان‌هایی که به درستی در دهان قرار نگرفته‌اند.
شلوغی دندان ها:
زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد دندانها به حدی زیاد باشد که همه در یک ردیف جا نشوند.
طول دوره‌ی درمان ارتودنسی چقدر است ؟
بیشتر درمان های ارتودنسی بلافاصله قبل و یا در حین بلوغ انجام می شود. در بعضی موارد حتی درمان در اوایل دوره مرحله دندانی مختلط (دندان شیری و دائمی) mixed dentition هم ممکن است توصیه شود. در روش ارتودنسی پیشگیری و یا درمان زود هنگام دوره ریتنشن وجود ندارد و یا خیلی زود ریتنشن را حذف می کنند. این کار، درمان زود هنگام ارتودنسی را به عنوان پیشگیری از رشد ناهنجاری‌ها تا حدودی معتبر کرده است.
رشد فک در اکثر بیماران ارتودنسی در پایان جهش رشدی یا همان بلوغ کامل نمی شود بلکه برای چندین سال بعد از بلوغ نیز ادامه می یابد، بنابراین نگه داشتن نتایج درمانی برای دوره‌ای چندین ساله باید ادامه پیدا کند. بطور متوسط رشد در سن ۱۴.۵ سالگی در مردان به بیشترین حد خود می رسد و سپس شدت آن تا کامل شدن رشد کاهش می یابد، که این موضوع به طور متوسط در سن ۱۹ سالگی است.
این موضوع نشان می‌دهد ریتنشن طولانی مدت بخصوص در قوس فک پایین ضرورت دارد. در این بیماران (در نمونه شدید) ممکن است ریتنشن حتی تا سن ۲۲ تا ۲۳ سالگی هم حفظ شود بنابراین سریع‌ترین تکمیل رشد در سن ۱۴ سالگی و دیرترین آن، رشد در سن ۲۰ سالگی می باشد(نظریه ماگزیلا). این تفاوت در زمان بین کامل شدن رشد فک بالا و پایین عامل دیگری است که در ثبات بعد از درمان دخیل می باشد.
با توجه به این نکته که واکنش هر بیمار به درمان ارتودنسی چیست متفاوت است. طول درمان ارتودنسی بسته به شرایط دندان ها و لثه ها، فضای فک، می تواند از ۶ ماه شروع شود و تا چند سال بطول انجامد. اکثر درمان های ارتودنسی ثابت بین ۸ تا ۱۸ ماه انجام می شود عوامل بسیاری در طول مدت زمان درمان ارتودنسی دخیل هستند:
تاثیر نوع و شدت ناهنجاری های دندانی (مال اکلوژن)
مهمترین عامل در میزان طول درمان می باشد. معمولاً طول درمان بیماران با مشکلات جدی‌تر بیشتر از دیگر بیماران است. هر چه مشکلات فکی و یا روابط دو فک (قرار نگرفتن دندانها روی هم، نامرتب بودن شدید دندانها، جلو بودن یکی از دو فک، نهفته بودن دندان و…) بیشتر باشد طول دوره درمان نیز بیشتر خواهد شد. اگر نامرتب بودن دندانها کم و یا متوسط باشد دوره درمان ارتودنسی به طور معمول حدود یکسال زمان می‌برد.
تاثیر سن بیمار در طول دوره ارتودنسی چیست ؟
از دیگر موارد تاثیرگذار در طول درمان ارتودنسی سن بیمار می‌باشد. درمان ارتودنسی می‌تواند از سن ۷ سالگی و از زمانی که کودک بتواند روی یونیت دندانپزشکی بنشیند انجام پذیرد (ارتودنسی پیشگیری). این به این معنی است که در سنین قبل از بلوغ و زمانی که هنوز استخوان فکین نرم می باشد می توان درمان را آغاز کرد و صد البته در این زمان طول دوره کمتر از طول دوره درمان ارتودنسی بعد از بلوغ می باشد. در نوجوانان در حال رشد به نسبت بزرگسالان که رشدشان متوقف شده و به نسبت ناهنجاری شان نیز بیشتر شده طول درمان کوتاهتر می باشد.
تاثیر همکاری و رعایت بهداشت بیمار در طول دوره درمان ارتودنسی چیست ؟
مسئولیت پذیری و میزان همکاری کردن بیمار در طول دوره درمان بسیار حائز اهمیت است. مراجعه منظم و به موقع به مطب، رعایت بهداشت دهان و دندان و همچنین مراقبت و محافظت از وسایل و دستگاههای ارتودنسی در طول دوره درمان بسیار با اهمیت است به این دلیل که به تعویق افتادن جلسات و اهمیت ندادن به رعایت بهداشت، مراقب نبودن و شکستن وسایل ارتودنسی و … تنها طول دوره درمان را افزایش می‌دهد. با اجرای تمامی توصیه‌های دندانپزشک متخصص ارتودنسی طول درمان نیز کاهش می یابد.
روش درمان (طرح درمان)
طرح درمان دندانپزشک متخصص ارتودنسی یکی دیگر از موارد اصلی طول دوره درمان می باشد.
استفاده از دارو
برخی داروها نیز به مانند مسکن‌ها و یا داروهایی که برای درمان عارضه‌های استخوانی استفاده می شوند قادر هستند که حرکات دندانی را کندتر کرده و در نتیجه طول درمان را افزایش دهند.
دندان قروچه (براکسیزم)
فشار ناشی از دندان قروچه نیز می‌تواند حرکت دندانها را کندتر کرده و دندانها را در جای قبلی خود محکم کند.
عوامل دیگر تاثیر گذار در طول دوره درمان ارتودنسی چیست ؟
با وجود اینکه نوع و شدت ناهنجاری های دندانی، سن بیمار، همکاری بیمار و… همگی نقش مهمی در مدت زمان مورد نیاز برای درمان دارند، عوامل بیولوژیک نیز در این زمینه نقش خواهند داشت که قادراند طول درمان را تحت تاثیر قرار دهند. سرعت حرکت دندان ها در هر بیماری متفاوت می باشد و در افراد مختلف یکسان نخواهد بود در نتیجه به نسبت آن مدت درمان طولانی تر یا کوتاه تر خواهد شد.
اگر بیمار از برنامه درمانی پزشک پیروی کند و بهداشت خوبی داشته باشد درمان خیلی سریع به نتیجه می رسد. قابل ذکر است که با توجه به تفاوت بیماران طول دوره درمان نیز متفاوت است؛ پس روند درمان خود را هیچوقت با بیمار دیگری مقایسه نکنید.